ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ-ΟΝΤΟΑΝΑΛΥΣΗ-ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ
Τι είναι Φιλοσοφική Συμβουλευτική δεν μπορεί να εξηγηθεί σε μια φράση. Περισσότερο μπορούμε να πούμε τι δεν είναι παρά να περιοριστούμε στο τι είναι. Έτσι Φ.Σ δεν είναι μόνο ένας ανοιχτός διάλογος, δεν αποτελεί μια ακόμη μορφή ψυχοθεραπείας, δεν είναι απλά μια παρωθητική διαδικασία, ή μια προσωπική ανάπτυξη, ή ακόμη μια μεθοδολογία κάποιας "τεχνοποιημένης" συμπεριφοράς. Η Φιλοσοφική Συμβουλευτική είναι ίσως κάποιο άνοιγμα στα αναπάντητα διλήμματα".
ISTITUTO EUROPEO DELLA PRATICA FILOSOFICA E ANTROPOLOGIA FILOSOFICA.
Apostolos Apostolou direttore del IEPFAF

Καστοριάδης
Μια μικρή λεπτομέρεια για το έργο του Φρόυντ ''Τοτέμ και Ταμπού''. Στο σύνολο τους οι ψυχαναλυτικές διαπυστώσεις αναφορικά με τον μύθο ''Τοτέμ και Ταμπού'' σταματούν στο φόνο του πατέρα και στο τελετουργικό γεύμα. Ο Κορνήλιος Καστοριάδης πάει πιό πέρα και εξετάζει το συλλογικό όρκο των αδελφών, που σύμφωνα με τον Καστοριάδη αποτελεί τους οντολογικούς όρους της κοινωνίας. Ο κάθε αδελφός μετά τον θάνατο του παντοδύναμου πατέρα παραιτείται απο την καθολική ισχύ και λειτουργεί μέσα στα πλαίσια του αυτοπεριορισμού, και κυρίως μέσα στη συλλογική θέσπιση του νόμου. Το ''Τοτέμ'' συνεχίζει ο Καστοριάδης είναι η ενσάρκωση της ετερονομίας στις υπάρχουσες κοινωνίες. Ερμηνεύεται ως ένα πάνθεο, ή ως Θεός ή ως Θεσμός, ή ακόμη και ως Κόμμα. Δηλαδή συμβολικό στοιχείο - κατά τον Καστοριάδη - θεσμιμένο με μαγική εξουσία. Ωστόσο για την ιστορία του συγκεκριμένου φρουδικού έργου πρέπει να πούμε οτι το παραπάνω έργο είναι επιρροή απο το The Golden Bough ( Το Χρυσό Κλαδί ) του ανθρωπολόγου και εθνολόγου James George Frazer ( 1854 -1941 ). Ο Φρέηζερ με το έργο του θα γοητεύσει πολλούς. Πέραν του Φρόυντ ( ο οποίος μελετούσε ανθρωπολογία, αρχαιολογία και λογοτεχνία και έτσι άντλησε πάρα πολλά απο το έργο του Φρέηζερ ) οι Σπένγκλερ, Τόυνμπη, Μπερξόν και Έλιοτ, πήραν πολλά απο τον Φρέηζερ. Όμως ο Φρέηζερ αρνήθηκε να διαβάσει τα έργα του Φρόυντ συμπεριλαμβανομένου και του έργου ''Τοτέμ και Ταμπού'' του Φρόυντ, γνωρίζοντας οτι ο Φρόυντ είχε πάρει πολλά απο την εργασία του ' και αυτό γιατί δεν θεωρούσε σοβαρή την ψυχανάλυση αλλά ακόμη και όταν διάβασε την ''Ερημη Χώρα'' του Έλιοτ την βρήκε ανόητη.

Φιλοσοφία-Ψυχανάλυση
H φιλοσοφία και η ψυχανάλυση μαζί σ' ενα μονόδρομο. Η αρχή έγινε απο τον Χαίντεγγερ που αναζητούσε το κρυμμένο νόημα του '' είναι '' και το αποκαλύπτει πίσω και μετά απο δύο χιλιάδες χρόνια. Είναι εκείνο που εμφανίζεται ως '' 'Αλλο ''. Στην ίδια κατεύθυνση θα κινηθούν οι Φρόυντ και Λακάν επάνω στο υλικό της ανθρώπινης ψυχής θα αναζητήσουν το κρυμμένο νόημα του '' 'Αλλου ''. Με άλλα λόγια η αυτο-απελευθέρωση του ανθρώπου περνά μέσα απο το '' 'Αλλο ''.
Στη συνέχεια ανακαλύπτουν το '' υπόλοιπο ''. Ο Ντεριντά μιλάει για το '' αναπλήρωμα '', ο Γλύκσμαν θα μας πεί οτι '' Πάντα υπάρχει ενα υπόλοιπο που δεν έχει εξουσιαστεί, κάτι που δεν έχει γίνει αντικείμενο στοχασμού '' και ο Λακάν στο Σεμινάριο του θα πεί οτι στην επιθυμία παραμένει ενα '' μετωνυμικό υπόλοιπο '' που τρέχει κάτω απο το αίτημα.
Μήπως οι παραπάνω θεωρητικές τοποθετήσεις καλλιεργούν μια οντολογία μέσα απο την οποία μονοπωλείται η έννοια της αξεπέραστης διαφοροποίησης , η οποία όμως μπορεί να καθοδηγείται και απο στους νόμους των ''νεκρομάντηδων '' όπως θα μας έλεγε και ο Τζέρβις.
Εμείς λέμε οτι η ριζοσπαστικοποίηση της διαφοποποίησης καλό είναι να τοποθετείται στη ρήξη.



Χάιντεγγερ
Η επίδραση του Χαιντεγγερ στις υπαρξιακές -φαινομενολογικές ψυχοθεραπείες υπήρξε αποφασιστική. Τα σεμινάρια που έγιναν στην Ελβετία απο το 1961, έως το 1970 με την πρωτοβουλία του Βοss μας πλούτησαν θεωρητικά. Έκεί ο χαιντεγγεριανός όρος ''ανοιχτότητα'' θεμελιώνεται στην υπαρξιακή ψυχοθεραπεία. Όμως η ''ανοιχτότητα'' είναι ουσιαστικά η επιστροφή του Χαιντεγγερ στο ''απροσδιόριστο'' του Αναξίμανδρου, και η επιρροή του έιναι τόσο μεγάλη ώστε σε τελευταίο κείμενο του το 1963 έχει εγκαταλήψει ακόμη και τον όρο φαινομενολογία και γράφει: ''Η σκέψη με την ανοιχτότητα της παραμένει πάντα ένα μυστικό'' ( Heidegger Zur Sache dew Denkens, Tubingen, Niemeyer, 1969, sel, 90 )

ΝΙΤΣΕ-ΖΑΡΑΤΟΥΣΤΡΑ
Κάποιες σκέψεις για το ποιός είναι ο Ζαρατούστρα του Νίτσε και πως μας βοηθάει στην Φιλοσοφική Συμβουλευτική.

Ο Ζαρατουστρα προτάσσει το γ ί ν ο μ α ι μπροστά απο το ρήμα ε ί μ α ι, χαρακτηρίζοντας παράλληλα τον εαυτό του ως χείμαρο προσδιορϊσμών.
Είναι κρεμασμένος θα μας πεί με την έννοια ότι ανναρτήθηκε και εξαρτήθηκε μόνο από τον εαυτό του.

Τον συντροφεύει ο αετός και το φίδι. Ο αετός ερμηνεύεται ως αυτοδιατήρηση στο ύψος του εαυτού ενώ το φίδι ( με την εξυπνάδα του) σέρνεται στην άβυσσο και στα βάθη της αυτοκατάργησης. Η αετίσια περηφάνια κλείνεται από τον Νίτσε στην αποστροφή ''Αγαπώ εκείνον που ζει για να γνωρίσει...Γιατί έτσι θέλει τον όλεθρο του.''

Προβάλει την αυτοϋπέρβαση λέγοντας ''Το μεγαλείο του ανθρώπου είναι τούτο: ότι ο άνθρωπος είναι γέφυρα και όχι σκοπός. Αυτό που μπορεί να αγαπηθεί στον άνθρωπο είναι ότι ο άνθρωπος είναι μεταβαίνουσα υπέρβαση και ολέθρια κατάβαση.''

Και κάπου αλλού θα δώσει όλο το σχήμα της υπέρβασης λέγοντας: ''Αγαπώ εκείνους που δεν ξέρουν να ζήσουν παρά μόνο ως αυτοκαταστροφικά καταβαίνοντες , γιατί είναι οι μεταβατικά υπερβαίνοντες.''

Αλλά και μια ''ανατομική'' φιλοσοφική προσέγγιση θα μιλήσει για την ''ακηλίδωτη γνώση'' γι' όλους εκείνους που ιδρύουν το ιερατείο της ''τεχνογνωστικής'' κυριαρχίας είναι οι συγκαιρινοί που στρέφονται ουσιαστικά ενάντια στα πολιτιστικά κεκτημένα.

Απόστολος Αποστόλου

Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
Η Κρίση είναι η θεμελιώδης δραματική εμπειρία από την οποία μπορεί να γεννηθεί μια νέα επιθυμία. Η κρίση ως γόνιμη εμπειρία συνεπάγεται τη συνείδηση του μεσολαβητικού χαρακτήρα της. Μια ακραία οδύνη(χωρισμός ή πένθος, αποτυχία ή ταπείνωση, μοναξιά ή παραγνώριση, εξορία ή σοβαρή αδικία) γίνεται αντιληπτή όχι ως έκφραση μόνμης δομής της ανθρώπινης συνθήκης, που θα ήταν στην ουσία της μοναξιά ή αποτυχία, παραλογισμός ή βία αλλά ως η ξαφνική εμφάνιση μιας ενδεχόμενης απόγνωσης.

Αυτή η απόγνωση θα μπορούσε να μην υπάρχει, το άτομο θα μπορούσε να αισθάνεται ευθυμία και αγαλλίαση, αλλά αισθάνεται ακριβώς την άρνηση. Και αυτή ακριβώς η άρνηση μιας πιθανής χαράς από μια πραγματική απογνωση εμφανίζεται τότε ως το μη ανεκτό.
Ξεκινώντας από τη δραματική εμπερία της κρίσης, το άτομο πρόκειται να περάσει από μια δυστυχισμένη μορφή της ύπαρξης σε μια μορφή που θα είναι ικανοποιητική και ευτυχισμένη.
Πρόκειται για μια αντιστροφή της κρίσης ή οποία θεμελιώνει την απροσδιοριστία και δοκιμάζει την προσωπικότητα.
Η κρίση επενδύεται σε μια χειραφετική προοπτική.Εμφανίζεται κατα αυτόν τον τρόπο ως πράξη ελευθερίας.Αυτή η πράξη δεν είναι μόνο συναισθηματική και επίπονη, είναι επίσης αναστοχασμένη και νοητική.(Robert Misrahi)

ΝΟΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ-ΥΠΑΡΞΙΣΜΟΣ
• Η ζωή δεν έχει κανένα εγγενές νόημα (Yalom), άρα πρέπει εμείς οι ίδιοι να νοηματοδοτήσουμε την ζωή μας, δηλαδή να επιλέξουμε τις στάσεις ζωής που μας αντιπροσωπεύουν.
• Κατά τον Sartre, η ζωή διέπεται από τυχαία γεγονότα και είναι εντελώς παράλογη (absurd).
• Ο Camus είχε πει πολύ χαρακτηριστικά ότι υπάρχει μόνο μία έντιμη ερώτηση: «Γιατί δεν αυτοκτονείς;»
• Εχει γράψει και εξαιρετικά εύγλωττα για τον μύθο του Σίσυφου. Πώς νοηματοδοτείς μιά ζωή που αποτελείται από μία ατέλειωτη, άκαρπη προσπάθεια;
• Το μόνο απόλυτο είναι ότι δεν υπάρχουν απόλυτα. Είναι άρα ευθύνη μας να επιλέξουμε τις θέσεις και τις αξίες μας, αλλά και να τις αναθεωρήσουμε όταν αντιληφθούμε ότι δεν μας εκφράζουν.
• Κατά τον Frankl, υπάρχουν τρία συστήματα νοηματοδότησης. Βιωματική: η απόλαυση των εμπειριών που προέρχονται από την επαφή μας με τον κόσμο, την αγάπη, την ομορφιά της φύσης, των τεχνών, κλπ. Δημιουργική: η δική μας ενεργητική συνεισφορά στον κόσμο. Στάση Ζωής: το νόημα που έχει για μας η ζωή πιστοποιείται από το πώς την ζούμε.
• Οι δυνατότητες επιλογής δεν είναι απεριόριστες. Υπάρχουν πάντα περιορισμοί και κανόνες: βιολογικοί, κοινωνικοί, ιστορικοί, κλπ. Το άτομο, όμως, είναι απόλυτα ελεύθερο να επιλέξει την προσωπική του στάση απέναντη στους κανόνες και τους περιορισμούς. Είναι μία ελευθερία που πρέπει να ασκείται με εντιμότητα και υπευθυνότητα, ειδ' άλλως κινδυνεύει να ξεπέσει στην αυθαιρεσία.
• Στόχος είναι να βρεθούν τα βέλτιστα νοήματα που θα εκφράσουν την στάση ζωής μας, θα αποτελούν την βάση των αξιών μας και την πυξίδα της προσωπικής μας πορείας.
• Κατά τον Nietzsche, όποιος έχει έναν λόγο ύπαρξης (το γιατί ζει) μπορεί να ανθέξει οποιεσδήποτε συνθήκες ύπαρξης (το πώς ζει).
• Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι μία κρίση (απώλεια, αρρώστεια, θάνατος) μπορεί να μας αποκαλύψει το νόημα που έχει η ζωή μας και να μας προκαλέσει να αξιολογήσουμε και να ιεραρχίσουμε αυτά που πραγματικά αξίζουν για μας.
• Συχνά δειλιάζουμε, «ναρκώνοντας» τον εαυτό μας με ψεύτικες ελπίδες, με εμμονές σε στείρες ασχολίες, με επίμονο εστιασμό στο παρελθόν, με τυφλή αφοσίωση σε κάποια οργάνωση κ.ο.κ. Αυτό μας ανακουφίζει κατά κάποιον τρόπο, «αποστασιοποιώντας» μας από το παρόν και τις ευθύνες του.
• Ομως, αποφεύγοντας την πραγματικότητα, αγνοώντας ή υποτιμώντας τις απαιτήσεις του παρόντος, και επιμένοντας σε ουτοπιστικές αυταπάτες, χάνουμε την δυνατότητα να βιώσουμε την πραγματικότητα και να την μετατρέψουμε σε μία ευκαιρία προσωπικής υπέρ-βασης και ενδυνάμωσης.
• Οταν δεν μπορούμε να αλλάξουμε τα δεδομένα, προκαλούμεθα να αλλάξουμε τον εαυτό μας. Επιλέγοντας να αντιμετωπίσουμε τις αντίξοες συνθήκες της ζωής μας με θάρρος και αξιοπρέπεια, έχουμε την δυνατότητα να μεταμορφώσουμε μιά προσωπική τραγωδία σε υπέρτατο ανθρώπινο επίτευγμα - την αυθεντική ύπαρξη.
• Δεν είναι απαραίτητο να υποφέρουμε για να βρούμε το νόημα της ζωής, αυτό θα ήταν μαζοχισμός. Είναι γεγονός, όμως, ότι συχνά η κρίση προκαλεί την υπέρβαση. Και πάλι ο Nietzsche, «Αυτό που δεν με σκοτώνει με κάνει δυνατότερο.»


SARTRE
Ο Sartre είχε σαν βασική θέση ότι στον άνθρωπο «η ύπαρξη προϋπάρχει τηςουσίας» (existence precedes essence), δηλαδή ο άνθρωπος δεν είναι ον προκαθορισμένο, όπως είναι, λ.χ. μία καρέκλα. Οι άνθρωποι δημιουργούν τον εαυτό τους μέσω των επιλογών τους και έχουν την ελευθερία όχι μόνο να συγκροτούν τον εαυτό τους, αλλά και να τον αναθεωρούν και να τον αλλάζουν.

O Sartre , αποκαλεί την άρνηση αυτής της ελευθερίας «κακή πίστη». Γιατί, όμως, εμείς οι άνθρωποι να θέλουμε να απαρνηθούμε την ελευθερία της ύπαρξής μας;

· Αποφεύγουμε το άγχος και την αμφιθυμία που μας δημιουργεί η έλλειψη προκαθορισμένου νοήματος - το «τίποτα» της ανθρώπινης ύπαρξης.

· Η επίγνωση των δυνατοτήτων μας και του γεγονότος ότι είμαστε πολύ πιό ελεύθεροι από ότι νομίζουμε, σε συνδυασμό με την ανάγκη αποδοχής των περιορισμών της ζωής μας, μας προξενεί ανυπόφορο άγχος.

· Βρίσκουμε παρηγοριά στα άλλοθι που μας επιτρέπουν να παραμένουμε αδρανείς, «Είμαι αδύναμη, καταθλιπτική, δεν μπορώ να αλλάξω».

· Οι προκαθορισμένοι ρόλοι όχι μόνο μας επιτρέπουν να προφυλάσσουμε τον εαυτό μας, αλλά καθορίζουν και την συμπεριφορά των άλλων απέναντι μας παρέχοντάς μας κάποια μορφή ελέγχου στις διαπροσωπικές μας σχέσεις, δεδομένου ότι «κόλαση είναι οι άλλοι».

Τα αντικείμενα δεν έχουν επίγνωση του εαυτού τους, είναι «υπάρξεις-στον-εαυτό-τους» (beings-in-themselves) και μπορούν να υπάρξουν μόνο με συγκεκριμένο τρόπο. Οι άνθρωποι είναι άδειες «υπάρξεις-για-τον-εαυτό-τους» (being-for-themselves), δεν υπάρχει ουσιαστικά τίποτε το οποίο δεν δημιουργούν οι ίδιοι. Είμαστε, κατά τον Sartre, καταδικασμένοι στην ελευθερία και ακόμη και η αποφυγή απόφασης αποτελεί απόφαση.

Ο υπαρξισμός δεν πραγματεύεται έναν «πραγματικό εαυτό» (όπως, π.χ. ο Rogers) διότι αυτό υποδηλώνει μία προκαθορισμένη, στατική ύπαρξη, αντίθετη προς την αυθεντική ύπαρξη που μεταβάλλεται διαρκώς δημιουργικά με μία διαδικασία επιλογών που κάνουμε ελεύθερα και υπεύθυνα (Pollard, 2005, σ. 172). Στην ουσία, δημιουργούμε τον εαυτό μας ψάχνοντας, ωριμάζοντας και επιλέγοντας συνειδητά.

Ο φιλόσοφος Charles Taylor (Guignon, p. 136), γράφει ότι ο εαυτός μας αποτελείται από τις ηθικές δεσμεύσεις μας και τις αξίες με τις οποίες έχουμε ταυτισθεί. Αυτές παρέχουν ένα πλαίσιο το οποίο χρησιμοποιούμε:

· για να αποφασίζουμε ποιά θα είναι η εκάστοτε πορεία μας και να αξιολογούμε τις πράξεις μας,

· για να ξεχωρίζουμε τι θεωρούμε σωστό προκειμένου να προσδιορίσουμε την στάση μας απέναντι στα δεδομένα που αντιμετωπίζουμε,

· για να καθορίζουμε τι είναι σημαντικό για μας και να ιεραρχούμε ανάλογα τις επιλογές μας.

Βέβαια η ελευθερία είναι πάντα σχετική, διότι δεν ελέγχουμε τα δεδομένα της συγκεκριμένης στιγμής και της κατάστασης στην οποία βρισκόμαστε. Ομως, έχουμε πάντα την δυνατότητα να προσδιορίσουμε ελεύθερα την στάση μας απέναντη στα δεδομένα. Τα δεδομένα αυτά αφορούν τις βιολογικές μας ιδιότητες, την εποχή και την κουλτούρα μας, το παρελθόν μας με όσα «κουβαλάμε», τις δυνατότητες που μας προσφέρει το περιβάλλον, το παρόν με τις ιδιαίτερες πιέσεις και τις ευκαιρίες του. Η ανθρώπινη ύπαρξη χαρακτηρίζεται πάντα από ένταση μεταξύ των δεδομένων που μπορούμε να αλλάξουμε και αυτών που πρέπει να αποδεχθούμε.

Είναι αδύνατο, δεδομένων των χρονικών περιορισμών της ζωής, να αξιοποιήσουμε όλες μας τις δυνατότητες. Αυτό δημιουργεί την υπαρξιακή ενοχή.


ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ-ΣΤΩΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ(Απόσπασμα)
Αμέσως μόλις κάνεις μια δυσάρεστη σκέψη πες στον εαυτό σου:» εντύπωση είσαι και ένα απατηλό φαινόμενο» Έπειτα μελέτησέ την με αυτά κριτήρια που διαθέτεις. Πρώτα και κύρια πρέπει να βεβαιωθείς αν ανήκει σε αυτά που εξουσιάζουμε ή όχι. Και αν τύχει να είναι απ΄ εκείνα που δεν εξουσιάζουμε πρέπει να μπορείς αμέσως να πεις στον εαυτό σου: «αυτό δεν με αφορά.»

Όταν δεις κάποιον να που κλαίει επειδή πενθεί, είτε επειδή φεύγει στην ξενιτιά το παιδί του, είτε επειδή έχασε την περιουσία του, πρόσεχε μην παρασύρουν την σκέψη σου τα εξωτερικά αυτά ατυχήματά του, αλλά να έχεις έτοιμη αυτήν εδώ την σκέψη, πως « θλίβεται όχι από αυτό που του συνέβη,(αφού ο άλλος δεν θλίβεται), αλλά από την γνώμη που αυτός σχημάτισε για το συμβάν αυτό» Και με λόγια, μην φοβάσαι να του συμπαρασταθείς ακόμα και να στενάξεις μαζί του, πρόσεχε όμως μην μεταφέρεις μέσα σου τον στεναγμό.

Να θυμάσαι ότι δεν προσβάλει εκείνος που βρίζει ή χτυπά, αλλά η ιδέα ότι αυτά μπορεί να προσβάλουν. Όταν λοιπόν σε θυμώσει κάποιος, να ξέρεις ότι η σκέψη σου είναι αυτή που σε θύμωσε. Έτσι λοιπόν, προσπάθησε πριν από οτιδήποτε άλλο να μην παρασύρεσαι από την φαντασία σου. Αν το επιτύχεις μία φορά θα μπορείς στο εξής να ελέγχεις καλύτερα τον εαυτό σου.

Αν κάποιος σου καταγγείλει ότι ο τάδε σε κακολογεί, μην απολογείσαι γι' αυτά που ελέχθησαν εναντίον σου, αλλά απάντησε απλώς: « Θ' αγνοούσε βεβαίως τις άλλες μου κακές ιδιότητες. Διότι δεν θα έλεγε αυτά μόνον»

Όταν λοιπόν κάποιος σε βλάπτει η σε κακολογεί, θυμήσου ότι αυτό το κάνει ή το λέει επειδή νομίζει ότι αυτό είναι το σωστό. Διότι δεν είναι δυνατόν, ν' ακολουθεί τον δικό σου τρόπο σκέψεως και όχι εκείνο που πιστεύει ο ίδιος, συνεπώς αν αυτό που πιστεύει είναι λάθος, εκείνος βλάπτεται ο ίδιος που εξαπατάται. Διότι δεν βλάπτεται η αλήθεια όταν συγχέεται με το ψέμα αλλά μόνον αυτός που εξαπατήθηκε. Από αυτά ξεκινώντας θ' αντιμετωπίσεις με πραότητα τον όποιον σε κακολογεί. Λέγε δε σε κάθε περίσταση: «έτσι αυτός νομίζει»

Για κάθε τι που σου συμβαίνει, να θυμάσαι να στρέφεσαι για βοήθεια στον εαυτό σου και να αναζητάς ποια δύναμη κρύβεις μέσα σου για να το αντιμετωπίσεις. Αν δεις μια ποθητή γυναίκα, θ΄ αντλήσεις την κατάλληλη δύναμη για την περίσταση αυτή, την εγκράτεια. Αν πονάς θα αντλήσεις δύναμη από την καρτερία. Αν σε σχολιάζουν άσχημα δείξε ανεξικακία. Και όταν πια συνηθίσεις τον τρόπο αυτόν, δεν θα σε παρασύρουν ποτέ οι άσχημες σκέψεις.

Εάν παρέδιδε κάποιος το σώμα σου στον πρώτο τυχόντα φυσικά θ' αγανακτούσες. Πως λοιπόν μπορείς και παραδίδεις την προσωπική σου γνώμη στον πρώτο τυχόντα ο οποίος εάν σε κοροϊδέψει, θα σε κάνει να αισθανθείς ταραχή και ντροπή;

Όταν πρόκειται να ανταμώσεις κάποιον και μάλιστα αν είναι από αυτούς που θεωρούνται σπουδαίοι, πρόβαλε στην σκέψη σου πως θα στεκόταν ο Σωκράτης ή ο Ζήνων και δεν θα δυσκολευτείς να βρεις την κατάλληλη στάση.


ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ
Κατά τον Επίκουρο υπάρχουν δυό αγαθα, από τα οποία αποτελείται η υπέρτατη ευδαιμονία: το απαλλαγμένο από το σώμα πόνο και η αδιατάρακτη ψυχή.Αυτά τα αγαθά, εαν είναι τέλεια, δεν αυξάνουν:πως θα ήταν δυνατόν να αυξηθεί αυτό που είναι πλήρες; Το σώμα δεν επηρεάζεται από το πόνο:τι θα μπορούσε να προστεθεί στην απουσία πόνου; Η ψυχή είναι σταθερή και ήρεμη: τι θα μπορούσε να προστεθεί σε αυτήν τη γαλήνη;

Όπως ο αίθριος ουρανός δεν μπορεί να γίνει περισσότερο καθαρός, εφόσον έχει φτάσει στον μέγιστο βαθμό καθαρότητας, έτσι και ο άνθρωπος που επιμελείται το σώμα και την ψυχή του και την αρμονική συνυφή τους προς το καλό του:αυτός βρίσκεται σε τέλεια κατάσταση και έχει πραγματοποιήσει όλους τους πόθους του, εαν δεν υπάρχει τρικυμία στην ψυχή του ούτε πόνος στο σώμα του.
Και όποιες τέρψεις κι αν έρθουν από έξω δεν επαυξάνουν το υπέρτατο αγαθό, απλώς ειπείν, το ευφράινουν και το κάνουν ποιό απολαυστικό .Διότι το απόλυτο αγαθό για την ανθρώπινη φύση ικανοποιείται με την ειρήνη στην ψυχή και στο σώμα.


Αρθουρ Σοπενάουερ-Ο Κόσμος ως βούληση και ως Παράσταση
Ο κόσμος είναι η "παράσταση" μου.
Η πρόταση αυτή είναι η αλήθεια για κάθε ζωντανό και σκεπτόμενο ων, αν και στον άνθρωπο μόνο συμβάινει να μεταμορφώνεται σε αντανακλαστική και αφηρημένη συναίσθηση.Αν το κατορθώσει αυτό, τότε η φιλοσοφική αντίληψη αναδύεται μέσα του.Έχει τότε όλη τη βεβαιότητα ότι δεν γνωρίζει έναν ήλιο, όυτε μια γή, αλλά μόνον το μάτι που βλέπει αυτόν τον ήλιο, ένα χέρι που αγγίζει αυτή τη γή.Ξέρει , με μια λέξη ότι ο κόσμος από τον οποίο περιβάλλεται δεν υπάρχει παρά σαν "παράταση", στη σχέση του με ένα αντιληπτικό ον που είναι ο άνθρωπος.Αν υπάρχει a priori , είναι αυτή, γιατί εκφράζει τον τρόπο κάθε δυνατής και νοητής εμπειρίας, αντίληψης πολύ πιο γενικής από εκείνες του χρόνου, του χώρου και της αιτιότητας που τη συνεπάγονται.


ΑΛΜΠΕΡΤ ΚΑΜΥ
"Για ποιον και για ποιο μπορώ να πω ανεπιφύλακτα "αυτό το ξέρω!" Την καρδιά μου μπορώ να την καταλάβω και ξέρω πως υπάρχει. Τον κόσμο, μπορώ να τον αγγίξω και ξέρω, πάλι, πως υπάρχει. Εδώ σταματάει καθε μου γνώση, τα υπόλοιπα είναι επινοήσεις.

Γιατί, αν προσπαθώ να καταλάβω τον εαυτό μου για τον οποίο είμαι σίγουρος, αν προσπαθώ να τον καθορίσω και να τον συνοψίσω, αφήνω το νερό να κυλάει μέσ' από τα δάχτυλα μου.

Μπορώ να περιγράψω μια-μία όλες τις όψεις που ξέρει να παίρνει, ακόμα κι εκείνες που του έχουν αποδώσει, τη μόρφωση, την καταγωγή, την οργή ή τις σιωπές, την αξιοπρέπεια ή μικροπρέπεια. Ακόμα κι αυτή, η δική μου καρδιά θα μου μείνει άγνωστη για πάντα.

Ανάμεσα στην βεβαιότητα που έχω για την ύπαρξη μου και στο νόημα που προσπαθώ να δώσω σ΄αυτή την βεβαιότητα, υπάρχει ένα κενό που δεν θα γεμίσει ποτέ."


ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Μην πιστεύεις εμένα Αγάθων ,πίστευε στην αλήθεια"-Σωκράτης, Από το Συμπόσιο του Πλάτωνα

Εσείς τι θα κάνατε αν δεχόσασταν ένα μήνυμα από ψηλά σχετικά με το τί θα πρέπει να κάνετε με την ζωή σας;
Ο Σωκράτης βρέθηκε σε αυτή τη θέση και ο τρόπος που το χειρίσθηκε αντανακλά μία από τις βασικές αρχές του.
Από τους πρώτους συντρόφους του Σωκράτη ήταν ο Χαιρεφών, ένας κοκαλιάρης ,χλωμός, αδέξιος τύπος που τον ακολουθούσε παντού.
ο Χαιρεφών πίστευε ότι ο Σωκράτης ήταν ο σοφότερος άνθρωπος της Αθήνας, ενδεχομένως και του κόσμου ολόκληρου.
Για να το αποδείξει ταξίδευσε ως τους Δελφούς για να ζητήσει τη γνώμη του Μαντείου.
"Υπάρχει άνθρωπος σοφότερος από τον Σωκράτη;" ρώτησε ο Χαιρεφών.
Και η Ιέρεια αποκρίθηκε :"Δεν υπάρχει άνθρωπος σοφότερος από τον Σωκράτη".
Ο Σωκράτης σάστισε αλλά και ενοχλήθηκε πολύ όταν ο Χαιρεφών επέστρεψε με αυτήν την είδηση. Ο Χαιρεφών είχε ερμηνεύσει
τον χρησμό κατά λέξη : Ο Σωκράτης ήταν ο ποιό σοφός άνθρωπος στον κόσμο.
Ο Σωκράτης ωστόσο δεν ήταν βέβαιος γι'αυτό. Απέκλεισε την περίπτωση να είχε πει ψέματα το Μαντείο ,διότι η πυθία
μιλούσε πάντα με την φωνή του Απόλλωνος ,και οι Θεοί δεν ψεύδονται.
Για ένα διάστημα ο Σωκράτης αδυνατούσε να συλλάβει
το νόημα του χρησμού ,και ύστερα σκέφτηκε έναν τρόπο για να λύσει το μυστήριο.
Αποφάσισε να αναζητήσει έναν άνθρωπο που θα ήταν αναμφισβήτητα σοφότερος από τον ίδιο.
Μόλις τον έβρισκε ,θα πήγαινε στους Δελφούς και θα έλεγε "Είπατε ότι είμαι ο σοφότερος όλων ,τούτος όμως ο άνθρωπος
είναι σοφότερος από εμένα ".
Ο Σωκράτης προσέγγισε πρώτα έναν Αθηναίο πολιτικό ,ξακουστό για την σοφια του. Του έκανε ερωτήσεις για διάφορα θέματα
Όταν συζήτησα μαζί του είπε αργότερα συνειδητοποίηση αν και πολλοί ακόμα και ο ίδιος πίστευαν ότι είναι σοφός , δεν ίσχυε.
ο Σωκράτης επεχείρησε να αποδείξει στον πολιτικό ότι δεν ήταν σοφός αλλά όπως ήταν αναμενόμενο ο πολιτικός θύμωσε αφού
τον εξέθετε Δημόσια ως ανόητο.
Στη συνέχεια προσέγγισε έναν άλλον άνδρα κι' έπειτα έναν άλλον και γενικά όσους φημίζονταν για την σοφία τους. εν τούτοις
κάθε συνάντηση είχε το ίδιο αποτέλεσμα.
Αφού συνομίλησε με πολλούς πολιτικούς και υποτιθέμενους άνδρες παρατήρησε ένα ανησυχητικό και επαναλαμβανόμενο
φαινόμενο "Όσοι φημίζονταν για την σοφία τους ,δεν διέθεταν καθόλου ,ενώ οι άλλοι που ήταν συνηθισμένοι
διέθεταν περισσότερη σοφία".
Ο Σωκράτης τότε άρχισε να καταλαβαίνει τη σημασία των λόγων του μαντείου, "Δεν υπάρχει άνθρωπος από τον Σωκράτη"
Ο άνθρωπος που γνώριζε ότι δεν γνώριζε τίποτα ήταν σοφότερος όλων επειδή δεν έτρεφε αυταπάτες.

Επομένως αν κανείς μας δεν είναι σοφός, τί μπορούμε να κάνουμε ;φυσικά να συνεχίσουμε να ρωτάμε και να προσπαθούμε να
μαθαίνουμε. Πρέπει ακολουθώντας το παράδειγμα του Σωκράτη να σκεπτόμαστε εμείς οι ίδιοι, Πρέπει να σκεφτόμαστε σε βάθος
,ώστε να ερμηνεύσουμε σε τον κόσμο μας σωστά και να δρούμε με σύνεση.
Αμφισβητήστε τα Πάντα, Απελευθερώστε την σκέψη σας από προκαταλήψεις σχετικά με τον τόπο προορισμού σας.
Ενδυναμώστε το Σωκρατικό σας Πνεύμα καλλιεργώντας μια εκτίμηση για τις πολυδιάστατες απολαύσεις της ζωής.
Απολαύστε τις ερωτήσεις και την συγκλονιστική εμπειρία της αναζήτησης .Δείτε την Ζωή σας ως ένα Ταξίδι που εμπλουτίζει
την ψυχή σας.
Υποβάλλετε σημαντικά ερωτήματα στον εαυτό σας.

"Αν κάποιος απελευθερωθεί και σηκωθεί όρθιος και στραφεί για να βαδίσει προς το φώς-θα αντιληφθεί
ότι όλα όσα έβλεπε ως εκείνη τη στιγμή ήταν ψεύτικα και απατηλά, και πως τώρα βλέπει πραγματικά."
~Σωκράτης-Απο την πολιτεία του Πλάτωνος.


Soren Kierkegaard-Υπαρξισμός
H υπαρξιακή ανθρωπολογία του S.Kirkegaard απομακρύνεται σαφώς από τις τάσεις διαχωρισμού της ψυχής από το σώμα, καθώς θεωρεί το σώμα αναπόσπαστο , θεμελιακό στοιχείο του ανθρώπινου "Είναι". Η ανθρώπινη ύπαρξη ως ψυχοσωματική ενότητα προβαίνει ελεύθερα σε επιλογές, χωρίς να υπόκεινται στους νόμους και στις αρχές της αναγκαιότητας. Οι επιλογές αυτές εναρμονίζονται με αρχές που ανταποκρίνονται στις βαθύτερες προσδοκίες του ανθρώπου.Κατά τον Κίρκεγκααρντ αλήθεια-Υποκειμενικότητα. Ο Κίρκεγκωρ θα μας πει ότι η αλήθεια τελικά δε βρίσκεται στον άκρατο ορθολογισμό αλλά στην εσωτερικότητα του ανθρώπου. Η εσωτερικότητα, η υποκειμενικότητα είναι η μόνη αλήθεια (Kierkegaard, 1846), εκείνη η ουσιαστική αλήθεια στο βωμό της οποίας αξίζει κανείς να θυσιάσει την ανθρώπινή του ύπαρξη.

Ταυτόχρονα αποκηρύσσοντας την εκλογικευμένη θρησκευτικότητα του Hegel, θεμελιώνει την πίστη όχι σε λογικά επιχειρήματα, αλλά στην εναγώγια επιθυμία του ανθρώπου να αναζητήσει την υπερβατική αλήθεια κατατροπώνοντας την απειλή της αυτοεκμηδένισης.Η πίστη ως "κίνηση του παραλόγου" συνιστά μια αγωνιώδη μετάβαση από την αναγκαιότητα στην ελευθερία.Είναι υπέρβαση σε αντίθεση με την "εμμένεια" της λογικής.

Γκάγκος Νικόλαος-Υπαρξισμός


ΝΙΤΣΕ-ΖΑΡΑΤΟΥΣΤΡΑ(ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ)
Καλό και κακό, πλούσιο και φτωχό, υψηλό και ευτελές, και όλα τα ονόματα των αξιών: όπλα πρέπει να είναι και βροντερά σημάδια του ότι η ζωή πρέπει συνεχώς να ξεπερνά τον εαυτό της!

Η ίδια η ζωή θέλει να οικοδομηθεί και να ανέβει στα ύψη με στύλους και σκαλοπάτια: θέλει να κοιτάξει προς μακρινούς ορίζοντες και να ανακαλύψει μακάριες ομορφιές – γι αυτό χρειάζονται τα ύψη!

Κι επειδή χρειάζεται το ύψος, χρειάζονται σκαλοπάτια και η αντίσταση των σκαλοπατιών σ΄ εκείνους που τα δρασκελίζουν! Η ζωή θέλει να ανεβεί και ανεβαίνοντας να ξεπεράσει τον εαυτό της.


Ανρί Μπερξόν
.Βιταλισµός, Διαισθητισµός και Πραγµατική Διάρκεια.
Μια κεντρική θέση του Βιταλισµού του Μπερξόν λέει πως η ζωή είναι
αυτόνοµη λειτουργία που ελέγχεται από τους δικούς της νόµους και
όχι από τους νόµους της φυσικής και της χηµείας. Σε οξεία αντίθεση
προς πολλές άλλες φιλοσοφίες, ο Βιταλισµός ισχυρίζεται πως οι νόµοι
της φυσικής και της χηµείας ποτέ δε θα ερµηνεύσουν επαρκώς τη ζωή,
για το λόγο ότι η ζωή δεν είναι υλική. Περαιτέρω, ο ίδιος ο Λόγος
είναι ανίκανος να ερµηνεύσει τις διαδικασίες της ζωής, επειδή η
ορθολογική της δραστηριότητα δεν µπορεί να πάει πέρα από τις
µηχανιστικές ερµηνείες, τις βασισµένες στους φυσικούς νόµους, ενώ η
ζωή και η συνείδηση, καθώς είναι ανεξάρτητες από τους φυσικο-
χηµικούς νόµους, δεν µπορούν να νοηθούν πλήρως διαµέσου της
λογικής, επιστηµονικής ή µαθηµατικής ανάλυσης.
Οι προσπάθειες για να φτάσουµε σε λογικές ερµηνείες της
πραγµατικότητας µένουν χωρίς αποτέλεσµα, επειδή η πραγµατικότητα
τελεί πάντοτε σε κατάσταση γίγνεσθαι και ποτέ δεν είναι στατική ή σε
ηρεµία· δεν µπορούµε να τη µετρήσουµε µαθηµατικώς ή να την
κατανοήσουµε χρησιµοποιώντας τη λογική, που αναγκαίως είναι
στατική. Οτιδήποτε κάνει η πραγµατικότητα είναι απρόβλεπτο, διότι
αδιαλείπτως δηµιουργεί νέα χαρακτηριστικά, ακόµη και νέους νόµους,
άγνωστους µέχρι τώρα στην επιστήµη. Η πραγµατικότητα, στην
πραγµατική διάρκεια, τελεί σε κατάσταση αδιάλειπτης εξελικτικής
διαδικασίας. Η κύρια συστατική της ιδιότητα είναι η ζωτική ορµή
(élan vital) - που νοείται ως ζωή ή ως συνείδηση - ιδιότητα που µπορεί
να κατανοηθεί µόνο µε τη βοήθεια της ενόρασης (της διαίσθησης) του
ανθρώπου. Η διάνοια του ανθρώπου δεν µπορεί να συλλάβει τίποτε
άλλο από τις στατικές αλήθειες, µόνο η ενόρασή του µπορεί να
διακρίνει τη συνεχώς µεταβαλλόµενη διαδικασία της ζωής.
Η ζωτική ορµή στην πραγµατική διάρκεια δρα µέσα στο σύµπαν, όπως
ακριβώς ο καλλιτέχνης δηµιουργεί νέα και καλύτερα (και
απρόβλεπτα) έργα. Η δηµιουργική διαδικασία συνεχίζει να
προωθείται προς ανώτερα επίπεδα, ίσως ακόµη να φτάσει και στο
επίτευγµα της ανθρώπινης αθανασίας. Ο Μπερξόν αναφερόταν στον
κόσµο ως τη «µηχανή για τη δηµιουργία θεών», διότι τίποτε δεν
υπάρχει πέρα από την ικανότητα πραγµατοποιήσεως του élan vital.
Ούτε οι φυσικοί νόµοι ούτε οποιαδήποτε τελολογική έννοια µπορούν
να ερµηνεύσουν τη δηµιουργική δραστηριότητα της κοσµικής
διαδικασίας. Η µελλοντική πορεία τούτης της δράσης δεν µπορεί να
αποκαλυφθεί µε το να καταφύγουµε στη λογική ή στην επιστηµονική
έρευνα και τους νόµους, ούτε µπορεί να περιορισθεί σε οποιοδήποτε
δεδοµένο σκοπό, διότι το élan vital είναι τελείως ελεύθερο,
διαγραφόµενο (ωσάν δηµιουργός καλλιτέχνης) µέσα στο απρόβλεπτο
µελλούµενο, καθώς τείνει προς αυτό.

Γ. Σαχακιάν,



ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ
ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ
[Η ΖΩΗ ΚΑΙ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ]
Ο Ηράκλειτος ήταν γιος του Βλόσωνος και καταγόταν από την Έφεσο, την δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ιωνίας. Ήταν γόνος αριστοκρατικής οικογένειας που έζησε τον 6ο αιώνα π.Χ. [544-484] και αποτέλεσε ανεξάρτητο και δυνατό φιλοσοφικό πνεύμα. To αντικείμενο της φιλοσοφίας του δεν είναι η υλική αρχή αυτού του κόσμου αλλά ο εσωτερικός ρυθμός, ο Λόγος για τον οποίο κινείται και ρυθμίζεται. Ο Ηράκλειτος είναι ο φιλόσοφος του αιώνιου γίγνεσθαι. Η κίνηση αυτή του γίγνεσθαι εκφράζεται με την συνεχή ροή του ποταμού που ολοένα ανανεώνεται. Μέσα στον Λόγο, ο Ηράκλειτος, δένει ένα μόνο υλικό στοιχείο, το Πυρ. Η ύπαρξη του Πυρός δημιουργεί μαζί με τον Λόγο ένα κόσμο άπειρο, άναρχο, ανώλεθρο, αυτορυθμιζόμενο που μετατρέπεται σε ποικίλες μορφές. Ο κόσμος αυτός είναι η αρμονία των αντιθέσεων. Οι αντιθέσεις δημιουργούν την ενότητα των πάντων με την σύνθεση τους. Το καλό και το κακό είναι οι αντίθετες όψεις του ίδιου πράγματος. "Για τον Θεό όλα είναι ωραία και καλά και δίκαια, όμως οι άνθρωποι άλλα θεωρούν άδικα κι άλλα δίκαια" [απόσ. 102].
[

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ]

Σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο [Βιβλίο 8] "Όταν του ζήτησαν να θεσπίσει νόμους, αδιαφόρησε τελείως, επειδή είχε ήδη επικρατήσει κακός τρόπος κυβέρνησης της πόλης και πήγε στο ιερό της Αρτέμιδος κι έπαιζε με τα παιδιά αστραγάλους. Τελικά, μίσησε τους ανθρώπους και έφυγε για να ζήσει στα βουνά τρώγοντας χόρτα και βότανα. Επειδή όμως αυτό έγινε αιτία να αρρωστήσει από υδρωπικία, κατέβηκε στην πόλη και ρωτούσε αινιγματικά τους γιατρούς αν μπορούσαν μετά από πολλή βροχή να δημιουργήσουν ξηρασία. Οι γιατροί δεν καταλάβαιναν τι τους έλεγε και αυτός τάφηκε σ' ένα βουτοστάσιο ελπίζοντας πως η ζεστασιά της κοπριάς θα τραβήξει από μέσα την βλαβερή υγρασία. Όμως ούτε αυτό είχε αποτέλεσμα και έτσι πέθανε σε ηλικία εξήντα χρονών".
[Ο ΣΚΟΤΕΙΝΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ]
Ο Ηράκλειτος έμεινε στην ιστορία της φιλοσοφίας ως ο "σκοτεινός" φιλόσοφος λόγο της ερμηνευτικής δυσκολίας των έργων του. Ο Τίμων ο Φλιάσιος (σατιρικός ποιητής του 3ου αιώνα π.Χ) τον αποκάλεσε αινικτήν, δηλαδή αινιγματοποιό. Το μοναδικό σύγγραμμα που γνωρίζουμε ότι άφησε ο Ηράκλειτος είναι με τίτλο "Περί φύσεως" και διαιρείται σε τρία μέρη : για το σύμπαν, για την πολιτική και για τη θεολογία. Το έργο αυτό γράφτηκε με ασάφεια για να γίνει κατανοητό μόνο από ικανούς ανθρώπους και αφιερώθηκε στο ιερό της Εφέσιας Αρτέμιδος, σύμβολο ελληνικού και ανατολικού πολιτισμού. Όταν ο Σωκράτης διάβασε το έργο του Ηράκλειτου είπε "αυτά που κατάλαβα είναι σπουδαία, νομίζω όμως ότι είναι εξίσου σπουδαία και αυτά που δεν μπόρεσα να καταλάβω. Ωστόσο χρειάζεται να είσαι ένας δεινός κολυμβητής σαν αυτούς από τη Δήλο για να μην πνιγείς μέσα στο βιβλίο του" [Διογένης Λαέρτιος, Βίοι φιλοσόφων, Σωκράτης, 22].
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ
• Τα πάντα ρέουν και τίποτα δε μένει, τα πάντα κυλούν και τίποτα δε μένει σταθερό [Β1]
• Δεν μπορείς να μπεις δύο φορές στα ίδια νερά του ποταμού. Ούτε μπορείς ν' αγγίξεις δυο φορές τη φθαρτή ουσία στην ίδια κατάσταση γιατί αυτή με την ορμή και την ταχύτητα που αλλάζει σκορπίζει και πάλι μαζεύεται, πλησιάζει και φεύγει. [91]
• Στην αλλαγή βρίσκουν τα πράγματα ανάπαυση.[Β84α]
• Η διχόνοια φέρνει τη συμφωνία[Β80]
• Οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν ότι το αταίριαστο ταιριάζει με τον εαυτό του[Β51]
• Από την ασυμφωνία βγαίνει η ομορφότερη αρμονία[Β8]
• Ο χρόνος είναι παιδί που παίζει πεσσούς, του παιδιού είναι η βασιλεία.[52]
• Τον κόσμο αυτό, τον ίδιο για όλα τα όντα, ούτε κάποιος θεός ούτε άνθρωπος τον έκανε, αλλά ήταν πάντα είναι και θα είναι πυρ αείζωο, ανάβει με μέτρο και σβήνει με μέτρο. [30]
• Οδός άνω και κάτω μία. [60]
• Στον κύκλο η αρχή και το τέλος είναι το ίδιο.[Β103]
• Ανήφορος και κατήφορος είναι ένας και ίδιος δρόμος.[Β60]
• Θάνατος είναι όσα ξυπνητοί βλέπουμε και ύπνος όσα κοιμισμένοι θεωρούμε [21]
• Ενώ ο Λόγος υπάρχει αιώνια, ανόητοι αποδείχνονται οι άνθρωποι και πριν τον ακούσουν και αφού τον ακούσουν για πρώτη φορά, γιατί αν και γίνονται τα πάντα σύμφωνα με αυτόν το Λόγο, φαίνονται μη έμπειροι, όταν αποπειρώνται να πουν ή να πράξουν κάτι από αυτά που εγώ εκθέτω, διαχωρίζοντας το καθένα κατά τη φύση του λέγοντας το πώς έχει. Οι άνθρωποι όμως λησμονούν όσα κάνουν ξυπνητοί, όπως και ξεχνούν όσα κάνουν κοιμισμένοι. [1]
• Κάθε μέρα ο ήλιος είναι καινούργιος [6]
• Αν όλα γίνονταν καπνός οι μύτες μας θα τα ξεχώριζαν [7]
• Το ενάντιο συμβιβάζεται και οι διαφορετικοί τόνοι κάνουν την καλύτερη αρμονία και όλα γεννιούνται μετά από αντιμαχία [8]
• Οι γάιδαροι θα προτιμούσαν τ' άχυρα περισσότερο από το χρυσάφι, γιατί σ' αυτούς είναι πιο ευχάριστη η τροφή απ΄ το χρυσάφι. [9]
• Συνάφειες είναι : ολότητα και μη ολότητα, ομόρροπο και αντίρροπο, σύμφωνο και παράφωνο. Από όλα ένα και από ένα όλα. [10]
• Στα ποτάμια τα ίδια μπαίνουν άλλα ποτάμια και άλλα νερά ρέουν πάνω τους και οι ψυχές απ' τα υγρά βγαίνουν με αναθυμίαση. [12]
• Πως θα μπορούσε κανείς να κρυφτεί από εκείνο που ποτέ δεν δύει; [16]
• Εάν κανείς δεν ελπίζει, το ανέλπιστο δεν θα το βρει, γιατί είναι ανεξερεύνητο και απλησίαστο[18]
• Όταν γεννηθούν θέλουν να ζουν και ας πεθαίνουν, κι ας αφήνουν πίσω τους παιδιά που θα πεθάνουν [20]
• Τον χρυσό όσοι αναζητούν, πολλή γη σκάβουν και λίγο βρίσκουν [22]
• Της δικαιοσύνης το όνομα δεν θα το γνώριζαν αν δεν υπήρχαν αδικήματα [23]
• Τους νεκρούς του ’ρη τους τιμούν οι θεοί και οι άνθρωποι [24]
• Οι πιο ένδοξοι θάνατοι έχουν και την πιο μεγάλη υπόληψη [25]
• Ο άνθρωπος, στη νύχτα, όταν σβήσει η θέα των πραγμάτων, ανάβει φως για να βλέπει. Όσο ζει αγγίζει τον νεκρό όταν κοιμάται και όταν είναι ξυπνητός αγγίζει τον κοιμισμένο [26]
• Τους ανθρώπους όταν πεθάνουν τους περιμένουν πράγματα που δεν τα ελπίζουν και δεν τα υποθέτουν [27]
• Εκλέγουν και προτιμούν ένα αντί για όλα οι άριστοι, αιώνια δόξα των θνητών. Οι πολλοί χορταίνουν όπως τα κτήνη [29].
• α] Του πυρός μεταβολές: πρώτα θάλασσα και το μισό της θάλασσας γη και το άλλο μισό λαίλαπα με κεραυνούς.
β] Η γη σε θάλασσα διαχέεται και μετριέται με τον ίδιο λόγο που ήταν πριν γίνει η γη [31]
• Οι ανόητοι κι αν ακούσουν με κουφούς μοιάζουν , έχουν τη φήμη πως και παρόντες είναι απόντες [34]
• Για τις ψυχές θάνατος είναι να γίνουν νερό, για το νερό θάνατος είναι να το να γίνει χώμα από το χώμα νερό γίνεται κι απ' το νερό ψυχή [36]
• Ένα είναι το σοφό, να γνωρίσεις καλά τη σκέψη που κυβερνά τα πάντα [42]
• Της ψυχής τα πέρατα δεν θα τα βρεις, όποιο δρόμο κι αν πορευθείς, τόσο βαθύ λόγο έχει [45]
• Να μην συμπεραίνουμε τυχαία για τα πολύ μεγάλα γεγονότα [47]
• Του τόξου το όνομα είναι βίος, το έργο του θάνατος [48]
• Ο ένας για μένα αξίζει μυριάδες αν είναι άριστος [49]
• Στο ίδιο νερό των ποταμών μπαίνουμε και δεν μπαίνουμε και βρισκόμαστε μέσα και δεν βρισκόμαστε [49α]
• Δεν καταλαβαίνουν πως ό,τι διαφέρει με το άλλο, είναι ομόφωνο με τον εαυτό του, παλίντονη αρμονία όπως του τόξου και της λύρας. [51]
• Ο πόλεμος είναι πατέρας και βασιλιάς όλων, άλλους τους θεούς και άλλους ανθρώπους ανέδειξε, όπως έκανε άλλους δούλους και άλλους ελεύθερους. [53]
• Η κρυφή αρμονία είναι καλύτερη από τη φανερή [54]
• Όσα μπορεί κανείς να δει και να ακούσει, αυτά εγώ προτιμώ [55]
• Εξαπατούνται οι άνθρωποι στη γνώση των φανερών πραγμάτων, όπως σχετικά με τον Όμηρο που έγινε ο σοφότερος απ' όλους τους Έλληνες. Γιατί και εκείνον τον εξαπάτησαν κάποια παιδιά που σκότωναν ψείρες, λέγοντας του: όσα είδαμε και πιάσαμε, εγκαταλείπουμε, μα όσα δεν είδαμε κι ούτε πιάσαμε, τα φέρνουμε[πάνω μας.] [58]
• Στον κοχλία του λευκαντή, η ευθεία και συγχρόνως κυκλική περιστροφική φορά είναι μία και η αυτή [59]
• Η θάλασσα, νερό καθαρότατο και βρωμερότατο, για τα ψάρια πόσιμο και σωτήριο, για τους ανθρώπους άποτον και θανατηφόρο [61]
• Τα πάντα κυβερνάει ο Κεραυνός [64]
• Τα πάντα το πυρ όταν έρθει θα τα διαχωρίσει και θα τα κυριεύσει. [66]
• Ο θεός είναι ημέρα-νύχτα, χειμώνας-θέρος, πόλεμος-ειρήνη, χορτασμός-πείνα. Αλλοιώνεται όπως η φωτιά που όταν αναμιχθεί με θυμιάματα, όνομα παίρνει κατά την ευωδιά του καθενός. [67]
• Παιδικά παιχνίδια οι ανθρώπινες δοξασίες [70].
• Πρέπει να θυμόμαστε κι εκείνον που ξεχνάει προς τα πού πάει ο δρόμος. [71].
• Δεν πρέπει να φερόμαστε σαν παιδιά προστατευμένα απ' τους γονείς [74].
• Αυτοί που κοιμούνται είναι εργάτες και συνεργοί σε όσα γίνονται στον κόσμο[75].
• Η ζωή του πυρός οφείλεται στον θάνατο του χώματος, η ζωή του αέρα στο θάνατο του πυρός, η ζωή του ύδατος στο θάνατο του αέρα, η ζωή του χώματος στο θάνατο του ύδατος [76].
• Των ψυχών τέρψη ή θάνατος είναι να γίνουν υγρές [77].
• Η φύση του ανθρώπου δεν έχει σοφία, η θεϊκή έχει [78].
• Ο άνθρωπος, άμυαλος φαίνεται μπροστά στο θεό, όπως το παιδί μπροστά στον άντρα. [79].
• Ο πιο όμορφος απ' τους πιθήκους είναι άσχημος όταν συγκριθεί με το γένος των ανθρώπων [82].
• Ο πιο σοφός άνθρωπος μπρος στο θεό θα φανεί πίθηκος και στη σοφία και στην ομορφιά και σ' όλα τ' άλλα. [83]
• Με την επιθυμία ν' αντιμάχεσαι είναι δύσκολο, γιατί αυτό που θέλει το αγοράζει η ψυχή [85].
• Ο βλάκας συνηθίζει να τα χάνει σε κάθε λόγο [87].
• Το ίδιο είναι ζωντανό και πεθαμένο, ξυπνητό και κοιμισμένο, νέο και γέρικο, γιατί αυτά μεταλλάσσονται σ' εκείνα κι εκείνα πάλι σ' αυτά. [89]
• Τα πάντα ανταλλάσσονται με το πυρ και το πυρ με τα πάντα, όπως ακριβώς τα εμπορεύσιμα πράγματα με τον χρυσό κι ο χρυσός με τα πράγματα [90]
• Η Σίβυλλα με μανιασμένο στόμα φθέγγεται αγέλαστα, ακαλλώπιστα και αρωμάτιστα, προφητεύουσα για χίλια χρόνια δια μέσου του θεού. [92]
• Ο Κύριος που το μαντείο του είναι στους Δελφούς ούτε λέει ούτε κρύβει αλλά υποσημαίνει [93]
• Ο ήλιος δεν θα ξεπεράσει τα όρια του, ειδεμή οι Ερινύες, οι βοηθοί της Δίκης θα τον βρούνε [94].
• Οι σκύλοι γαβγίζουν όσους δεν γνωρίζουν [97].
• Οι ψυχές οσφραίνονται τον ’δη [98].
• Αν δεν υπήρχε ο ήλιος με τ' άλλα αστέρια θα είχαμε νύχτα [99].
• Όλα τα πράγματα έρχονται στην ώρα τους. [100].
• Τα μάτια είναι πιο αξιόπιστοι μάρτυρες από τα αυτιά [101α]
• Ο άνθρωπος δεν είναι λογικό όν. Μόνο αυτό που τον περιβάλλει έχει νόηση[148]
• Η φυσική κατάσταση κάθε ημέρας είναι η ίδια•
• Η φύση αγαπάει να κρύβεται[123]
• Σαν σκουπίδια τυχαία χυμένα είναι ο ομορφότερος κόσμος[124]
• Τα ψυχρά θερμαίνονται, το θερμό ψυχραίνεται, το υγρό ξεραίνεται, το ξερό νοτίζει[126]
• Το ήθος του ανθρώπου είναι ο δαίμων του [το πνεύμα που τον προστατεύει][119]
• Η ψυχή έχει κάθε λόγο να αυξάνει τον εαυτό της[115]
• Η σκέψη είναι κοινή σε όλους [113]
• Της αυγής και της εσπέρας τα τέρματα είναι η άρκτος κι απέναντι στην άρκτο το όριο του λαμπρού Δία[120]
• Λένε πως πρέπει κανείς και να πράττει σαν να είναι κοιμισμένος [Β73]
• Είναι σοφό να δέχεστε πώς όλα τα πράγματα είναι ένα [Β50]
• Η ξερή ψυχή είναι η πιο σοφή και η πιο καλή.[Β115]
• Είναι το ίδιο νεκρός και ζωντανός ξύπνιος και κοιμισμένος, νέος και γέρος






Οι δέκα θέσεις της Στωϊκής Φιλοσοφίας

Θέσις πρώτη.

Ο Άνθρωπος, ως «έμβιο όν που έχει την ικανότητα να κάνει έλλογη χρήση των παραστάσεών του» («ΖΩΟΝ ΧΡΗΣΤΙΚΟΝ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ ΛΟΓΙΚΩΣ», Επίκτητος), οφείλει να διάγει τον βίο του σε συμφωνία τόσο προς την συμπαντική, όσο και την ανθρώπινη φύση.
Για τον Άνθρωπο, το «κατά Φύσιν ζήν» εξασφαλίζεται από την αξιοποίηση του «Λόγου», δηλαδή του πυροειδούς πνεύματος το οποίο εντός των ανθρωπίνων όντων γίνεται η αφορμή της συνειδήσεως της σχέσεως προς εαυτόν, αλλήλους και Κόσμο (η οποία, με τη σειρά της, εκδηλώνεται αυτομάτως ως ικανότης σκέψεως, σχεδιασμού, αναλύσεως και ομιλίας), αξιοσημείωτον είναι δε το γεγονός ότι μέγα τμήμα της φιλοσοφικής προσπαθείας των στωϊκών, αφιερούται τελικώς στην κατάδειξη του ορθού και καταληπτού της εννοίας «Λόγος», πάνω στο οποίο στηρίζεται ολόκληρο το φιλοσοφικό οικοδόμημα της Σχολής, με όλα τα μέσα που είχαν οι διδάσκαλοι της Στοάς στη διάθεσή τους, Ο μέσος Άνθρωπος συνδέεται με την Φύση ή τον Θεό, μόνον ως λογικός, δηλαδή ενεργητικός παράγων. Ο φιλόσοφος Άνθρωπος όμως, αυτός που πορεύεται προς εκείνον που οι στωϊκοί αποκαλούν «Σοφό», μέσω της Φυσικής Φιλοσοφίας, της Ηθικής και της Λογικής, κάνει ένα βήμα πέρα από την απλή «Λογικότητα». Για να ζήσει «κατά Φύσιν», οφείλει προηγουμένως να γνωρίζει ποια γεγονότα είναι αληθινά και σε τι συνίσταται η «Αλήθεια» (ως λέξη, σύνθετος, εκ του στερητικού α- και του ρήματος λανθάνω, δηλ. κρύβομαι).


Θέσις δευτέρα.

Ως «Φύσις» (εκ του ρήματος «φύειν», δηλαδή εκ του γεννάν) ορίζεται η εντός του Κόσμου Δύναμις και Αρχή, η οποία «..διαμορφώνει και δημιουργεί όλα τα πράγματα» (SVF 2, 937), «..δίδει στον Κόσμο ενότητα και συνοχή» (SVF 2, 549, 1211), «..κινείται μόνη της και δημιουργεί ως πύρινο πνεύμα ή τεχνικόν πύρ» (SVF 2, 1132 κ. ε.), «..εκδηλώνεται ως Ανάγκη και Ειμαρμένη» (SVF 2, 913), «..εκδηλώνεται ως Ψυχή του Κόσμου, Θεός, Πρόνοια, Δημιουργός, Ορθός Λόγος» (SVF 1, 158, 176, SVF 3, 323). Ο Κικέρων (De Natura Deorum, II, 22) διασώζει ότι, από τη Στοά, η Φύση ορίζεται ως «τεχνικόν πύρ, πνεύμα πυρώδες και έμφρον, έμφυτον και αυτουργόν», ο δε Διογένης Λαέρτιος σημειώνει (7, 148) ότι οι στωϊκοί «ονομάζουν Φύση άλλοτε εκείνο που συγκρατεί τον Κόσμο και άλλοτε εκείνο που παράγει τα επίγεια πράγματα. Η Φύση είναι ένας τρόπος του υπάρχειν ο οποίος αλλάζει αφ’εαυτού, σύμφωνα με σπερματικές εσωτερικές του αιτίες, και παράγει και συγκρατεί τα πράγματα που γεννώνται από την ίδια σε καθορισμένους χρόνους και τα διαμορφώνει όμοια με εκείνα από τα οποία προέρχονται..». Ο Κόσμος, άφθαρτος, αγέννητος και μόνος αρχιτέκτων της εσωτερικής του τάξεως, επιδέχεται λογική εξήγηση και είναι καθεαυτός ένα λογικώς οργανωμένο οικοδόμημα. Όλα, ορατά και αόρατα, είναι οργανικά τμήματα μίας Θείας Ενότητος. Όλα, μηδενός εξαιρουμένου, οι Θεοί, η ύλη, οι αρετές και, φυσικά, οι άνθρωποι, αποτελούν μέλη μίας συμπαντικής Πολιτείας με σαφείς, δίκαιους αλλά και απαρά βατους νόμους, την οποία θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε «Κοσμόπολι». Όλα τα μέλη της «Κοσμοπόλεως» είναι τέκνα της ιδίας Αρχής και προς άλληλα οφείλουν φιλότητα και διαρκή σεβασμό.

Θέσις τρίτη.

Το «εκδηλωμένο» τμήμα της «Κοσμοπόλεως» του Κόσμου, εξουσιάζεται από μία αιώνια και θαυμαστή αρμονία αντιθέτων (λ.χ. «ποιούν» και «πάσχον»). Η γένεσις του εκάστοτε Κόσμου συντελείται από δύο πρωταρχικές Αρχές, αντιδιαμετρικώς αντίθετες, η μία εκ των οποίων είναι παθητική («Ύλη») και η άλλη ενεργητική («Θείος Λόγος»), που επιδρά πάνω στην πρώτη. Το δημιουργικό αίτιο (που ονομάζεται και «Ποιούσα Αρχή», «Ψυχή του Κόσμου», «Ζεύς», «Θεός»), το οποίο άλλοτε μεν συστέλλεται σε ένα μόνον σωματικό Όν, άλλοτε δε διαστέλλεται σε απείρους «σπερματικούς Λόγους», είναι εγκόσμιο, όπως σε όλες τις Εθνικές και «πολυθεϊστικές» Κοσμοαντιλήψεις, και ορίζεται, συμφώνως προς τα ανωτέρω, ως το πυροειδές πνεύμα που διαχέεται ακόμη και στα απειροελάχιστα τμήματα του Κόσμου και τα συνέχει. Περιγράφεται δε αυτός ο «Λόγος - Ζεύς» και ως «Ειμαρμένη» (επειδή θέτει τα πάντα σε απόλυτη σύνδεση κάτω από μία αυστηρή νομοτέλεια), «Πρόνοια» (επειδή διέπεται από Αγαθότητα και Φιλότητα και επιτρέπει σε κάθε λογικό όν την απόλυτη εμπιστοσύνη προς τις επιλογές της) και «Φυσικός Νόμος» (επειδή θέτει και συγκρατεί σε αιώνιο τάξη τα άπειρα τμήματα του Κόσμου).

Θέσις τετάρτη.

Ο καθένας και το κάθε τι, συνδέεται με το Αιώνιο Όλον και τον Θεό, μέσω μίας εσωτερικής προσωπικής θεότητος, του λεγομένου «Δαίμονος Εαυτού». Ο «Δαίμων Εαυτού» είναι ο σύνδεσμος της ψυχής μας με την Ψυχή του Παντός, με τον Αιώνα του Όλου Κόσμου (ο «Αιών» εδώ ας νοηθεί με την ομηρική έννοια, ως έδρα και πηγή της υπάρξεως). Δεν θεωρούνται σοβαρές οι θεωρίες περί προσωπικής αθανασίας, ως «ψυχή» δε ορίζεται «η εσωτερική, έμφυτη και αδιάσπαστη πνοή η οποία διατρέχει όλα τα τμήματα του σώματος, όσο η ομαλή αναπνοή του ζώντος όντος είναι παρούσα στο σώμα». Σε αντίθεση με τον Πλάτωνα, ο οποίος τριχοτομεί την ανθρώπνη ψυχή και ορίζει την Δικαιοσύνη ως την αρετή η οποία προσδιορίζει τον ρόλο του κάθε τμήματος της ψυχής, διακοσμώντας μάλιστα την περιγραφή του σχήματος αυτού με μύθους μεταφυσικούς που κάνουν λόγο για μία υποτιθέμενη «πτώση» της ψυχής, που με τη σειρά της υποβιβάζεται σε κεντρικό χαρακτήρα μίας ηθικοθρησκευτικής εσχατολογίας, η Στοά θεωρεί ΕΝΙΑΙΑ την ψυχή (εκτός από «ένθερμο» και σωματική) και αντιστέκεται σθεναρώς στον πειρασμό της Ελληνιστικής Εποχής να την εγκλωβίσει σε εσχατολογίες. Οι στωϊκοί ομιλούν για 8 διαφορετικά τμήματα της ψυχής, μόνον με βάση τη θεωρία της «Συμπαθείας» και τη θεωρία της «Τάσεως», δίχως ποτέ να θίξουν την αρχική ενότητα συγκροτήσεως της ψυχής ως οντογενετική Αρχή. Η ΕΝΙΑΙΑ ψυχή έχει απλώς 8 διαφορετικά «διαμερίσματα»:

το «Ηγεμονικόν»,
τις 5 Αισθήσεις ή «Αισθητικά»,
το «Σπερματικόν»
και το «Φωνητικόν»,

με κέντρο όλων των κινήσεών της το πρώτο, το οποίο παρομοιάζεται με μία αράχνη που στέκει στο κέντρο ενός ιστού, δεχομένη όλα τα μηνύματα για ο,τιδήποτε την πλησιάζει. Εξοπλισμένη με αυτά τα «διαμερίσματά» της, η ψυχή φθάνει στην πλήρη ανάπτυξή της όταν κατορθώνει να προσλαμβάνει τις λεγόμενες «κοινές έννοιες» (αυτό υπολογίζεται από τους στωϊκούς στο 7ο έτος της ανθρωπίνης ηλικίας) και γίνεται η ίδια μία πλήρης λογική αλλά και γενετική Αρχή όταν φθάνει στην «ωριμότητά» της (από 14 ετών, καθώς το άτομο έχει πλέον διαμορφωμένες μέσα του όλες τις «κοινές έννοιες» ή «εμφύτους προλήψεις», δηλαδή τις φυσικές γνώμες που συνιστούν μία κοινή για όλους τους ανθρώπους έννοια).
Θέσις πέμπτη.

Η Ελευθερία ορίζεται ως η σπάνια πνευματική κατάσταση του «Σοφού», η οποία επιτρέπει, μέσω της Γνώσεως, την γαλήνια αποδοχή των αναποτρέπτων πραγμάτων ακόμη και στις αρκετές περιπτώσεις που αυτά είναι «δυσάρεστα» για τον πεπερασμένο εαυτό. Ακόμη και αυτοί οι ίδιοι οι Θεοί, οι κατ’εξοχήν ελεύθεροι, από τη στιγμή που ώρισαν και διέταξαν την πορεία των πραγμάτων, όπως ορθώς παρατηρεί ο Σενέκας υποτάσσονται απολύτως σε αυτήν, μη δυνάμενοι ή μη ενδιαφερόμενοι να την αλλάξουν ή ακυρώσουν. Η Μοίρα στέκει πάνω ακόμη και από τους Θεούς και, με εντελώς ανελαστικό τρόπο, «οδηγεί τον θέλοντα και παρασύρει τον μη θέλοντα». Η κάθε ανθρώπινη ψυχή διαθέτει συνεπώς ελευθερία βουλήσεως και όχι ελευθερία πράξεως, αλλά μόνον δυνατότητα πράξεως. Επιπροσθέτως, μόνον η λεγόμενη «Πεποίθησις» αποτελεί πραγματική πράξη της ψυχής. Ο μόνος ελεύθερος θνητός είναι ο «Σοφός», διότι μιμείται τους κατεξοχήν ελευθέρους (τους Θεούς) σε αυτή την απολύτο συμφιλίωση με τη ροή των πραγμάτων (ο Επίκτητος γράφει χαρακτηριστικά ότι «η Ελευθερία συνίσταται στο να επιθυμούμε να έλθουν τα πράγματα όχι όπως θέλουμε, αλλά όπως συμβαίνουν»). Ο «Σοφός», κατέχων την Αρετή, παραμένει ελεύθερος ακόμη και μέσα σε δεσμά, γιατί αντέχει το να πράττει μόνον όσα εξαρτώνται από αυτόν, παραμένοντας ψύχραιμος και ήρεμος απέναντι σε όσα δεν εξαρτώνται από αυτόν. Αντιθέτως, οι αμέτρητοι υποτιθέμενοι «ελεύθεροι» που ταπεινώνονται και εξευτελίζονται για μία ανώτερη κοινωνική θέση ή για διάφορα υλικά αγαθά, είναι άθλιοι και δούλοι (διακρινόμενοι απλώς σε «μικροδούλους» ή «μεγαλοδούλους», αναλόγως του μεγέθους των επιδιώξεών τους)

Θέσις έκτη.

Κύριο βιοτικό προτεινόμενο είναι η απλότης του βίου μέσα από την οδό της μετριοπαθείας, της ανοχής και της λιτότητος, με σεβασμό προς τους Πατρώους Τρόπους (ρωμαϊστί, Mos Maiorum). Οι ανώτατες δυνάμεις είναι οι εσωτερικές του εαυτού, αλλά ο βίος οφείλει να είναι πάντοτε προσανατολισμένος προς την δημόσια δράση. Η απόσυρση επιτρέπεται μόνον ως προπαρασκευή για επόμενη δημόσια δράση.

Θέσις έβδομη.

Η πνευματική εξέλιξις στο ανθρώπινο στάδιο, το οποίο «στοιχειώνεται» από τον παράγοντα «Λογικότης», αποκτάται μόνον με την επίμονη και επίπονη φιλοσοφική αναζήτηση του «Αγαθού». Η Φιλοσοφία είναι η ασφαλής οδός για την «Αρετή», η οποία θεμελιώνεται μόνον επάνω στην επαφή με την Γνώση (η οποία ορίζεται ως ασφαλής, δηλαδή αντικειμενική και αληθής). Η Γνώσις διαφέρει από την Δοξασία, η οποία είναι ασθενής ή ψευδής γνώσις. Κατά τον Ζήνωνα (όπως διασώζεται στον Κικέρωνα, Academica, 1, 41-42) η κάθε ασθενής ή ψευδής γνώσις μπορεί και πρέπει να ταυτίζεται, δικαίως, με την Άγνοια. Ο Αρκεσίλαος επεσήμανε ότι δεν υπάρχει ενδιάμεσο στάδιο ανάμεσα στην Γνώση και την Άγνοια.

Θέσις ογδόη.

Η «Αρετή» πρέπει να είναι το απόλυτο «προς απόκτησιν», η «Κακία» το απόλυτο «προς αποφυγήν». Σε προέκταση της επισημάνσεως του Αρκεσιλάου αναφορικώς με την Γνώση και την Άγνοια, όλα τα υπόλοιπα ανάμεσα στην «Αρετή» και την «Κακία» κατατάσσονται στα λεγόμενα «Αδιάφορα». Ο Στοβαίος μας παραδίδει ότι κατά του στωϊκούς η «Αρετή» χωρίζεται σε «πρώτες» και «υποτεταγμένες» (δευτερεύουσες) επιμέρους Αρετές. Το Κακόν υπάρχει μόνον «κατά παρακολούθησιν της Αρετής ή του Αγαθού» και δεν είναι δυνατόν να λείψει από τον Κόσμο, καθώς η Αρμονία και η Τελειότης έχουν πάντοτε ως προϋπόθεσή τους την ύπαρξη των αντιθέτων (της «εναντιότητος»). Όπως παρατηρεί ο Επίκτητος, οι Θεοί διέταξαν να υπάρχουν, αναμεσα σε άλλα αντίθετα, η Αρετή και η Κακία «για την αρμονία του συνόλου». Το ηθικό Κακόν δεν αποτελεί συνεπώς πραγματικό Κακόν διότι χρησιμεύει στην αρμονία του συνόλου και εκπληροί έναν σαφή σκοπό. Το λεγόμενο «Κακόν» δεν είναι παρά η χυδαιοτέρα και κατωτάτη μορφή του «Αγαθού» και, αντιστοίχως, ο φαύλος άνθρωπος στέκει απλώς, αυτοτιμωρούμενος κατ’ουσίαν, στην κατώτατη βαθμίδα του ανθρωπίνου είδους, προδότης της φύσεώς του και αυτοϋποβιβασθείς σε άλογο ζώον. Ο ενάρετος άνθρωπος δεν απειλείται από την ύπαρξη του φαύλου, όπως και δεν απειλείται από την πέριξ αυτού ύπαρξη των φυτών και των αλόγων ζώων. Δεν υπάρχει δε ΠΟΤΕ «ευδαιμονία» των φαύλων, αφού η όποια νομιζομένη σαν τέτοια, δεν είναι παρά φάντασμα βασιζόμενο σε εξωτερικά αγαθά και άλλα πράγματα που για τον ενάρετο είναι απλώς «αδιάφορα προηγμένα».

Θέσις ενάτη.

Είναι παράλογη κάθε επιθυμία που αντιτίθεται στην θέληση των Θεών. Η συνταγή για έναν ευτυχή ανθρώπινο βίο είναι η «Απάθεια», η εκμηδένιση δηλαδή κάθε προσωπικής επιθυμίας για απόκτηση πραγμάτων ή για αλλαγή καταστάσεων, μόνον όμως όταν η «Λογικότης» τις καταδεικνύει να είναι πέρα από τις εκάστοτε ανθρώπινες δυνατότητες. Η «Απάθεια» οδηγεί σε μία άμεση ζωή, δίχως την εξαπάτηση από την υπερελπίδα ή τον τρόμο της αγωνίας για ένα μέλλον που, αντικειμενικώς, κείται έξω από τον έλεγχο της «Πεποιθήσεως».

Θέσις δεκάτη.

Ο Κόσμος, είναι αιωνία, λογική, έμψυχος και ζώσα ύλη, η οποία, απλώς, αυτοαναπλάθεται περιοδικώς δι’ Εκπυρώσεων. Τα πάντα είναι ενσώματα, τίποτε από όσα υπάρχουν δεν είναι ασώματον, στο δε εσωτερικό του Κόσμου δεν υπάρχει θέση για κανένα κενό, παρά το ότι ο ίδιος βρίσκεται μέσα σε ένα ατελείωτο κενό (στην στωϊκή ακριβολογία, ο όρος «Σύμπαν» ή «Πάν» υποδηλώνει το σύνολο του Κόσμου και του περιβάλλοντος κενού, ενώ ο όρος «Όλον» υποδηλώνει μόνον τον Κόσμο δίχως το κενό). Πραγματικά είναι μόνον τα σώματα, ό, τι δηλαδεί μπορεί να ενεργεί ή πάσχει. Ενσώματος είναι και ο Λόγος – Θεός («το αμέσως Θείον»), όπως ενσώματες και έμψυχες είναι και οι «Αρετές», τα «Πάθη», η «Σοφία», οι ενέργειες, οι δονήσεις, οι λέξεις, ακόμη και οι κινήσεις του φαντασιακού (καθώς υφίσταται άμεση σύνδεση του τελευταίου με τον ενδιάθετο λόγο). Η γλώσσα, αυτομάτως «εικονοποιεί» και δίνει ύπαρξη σε ό,τι εκφράζει, ακόμη κι αν αυτό δεν είναι άμεσα προσιτό στις αισθήσεις. Το σύνολο των εμπεριεχομένων στον Κόσμο νοούνται ως «το εμμέσως Θείον».

(Από το βιβλίο του Βλάση Γ. Ρασσιά: «Θεοίς Συζήν. Εισαγωγή στον Στωϊκισμό», Αθήναι 2001, εκδόσεις «Ανοιχτή Πόλη») πηγή: www.rasias.gr